Niezwykłych gości mieliśmy w naszym Centrum Pożarniczym. 16 października odwiedziła Wolbórz grupa 50 osób narodowości żydowskiej. Chasydzi z Izraela, Stanów Zjednoczonych i innych miejsc ze świata podróżują po Polsce odwiedzając miejsca gdzie żyli ich przodkowie.

Jedną z takich miejscowości jest właśnie Wolbórz. Żydzi zobaczyli m.in. dawną synagogę i miejsce, gdzie była tradycyjna mykwa (ul. Łąkowa).  Grupa zachwycona była muzeum i zbiorami, doceniając fakt, że można tu dotknąć eksponatów, przymierzyć hełmy czy wsiąść do wozu strażackiego. Historię Wolborza przybliżył zebranym pan Zenon Puchała- viceprezes Stowarzyszenia Przyjaciół Wolborza.
 
Wśród zwiedzających był potomek wolborskiego rabina Chaima Barucha Dembińskiego, który był wyraźnie wzruszony wycieczką do swoich korzeni. Wszyscy zwiedzający otrzymali od naszego muzeum ulotki w język angielskim z historią Wolborza i ludności żydowskiej mieszkającej przed II wojną światową.

Zapoznajcie się i wy z ich historią.

Żydzi w Wolborzu pojawili się na początku XIX w. W 1808 r. w Wolborzu mieszkało już 39 Żydów, stanowiąc 5% ogółu mieszkańców. Ludność żydowska utrzymywała się wówczas głównie z drobnego handlu.  W kolejnych latach ich liczba wzrastała.

W latach 30. XIX w. osiedlił się tutaj chasydzki cadyk Issachar Dow Ber ha-Kohen Tornheim (zm. 1887), powołując własny dwór. Oprócz autorytetu religijnego, był on także poetą i kompozytorem, utrzymującym własny chór i orkiestrę. Był on uczniem Uriego ze Strzelisk, Isachara Dowa z Radoszyc i Eliezera Hofsteina z Kozienic; napisał dzieło religijne Awodat Isachar. Jego obecność zmotywowała społeczność do utworzenia autonomicznej gminy wyznaniowej. Usamodzielnienie się od Piotrkowa Trybunalskiego nastąpiło jednak dopiero w 1862 roku. Na rabina wybrany został wówczas wspomniany Issachar Dow Ber ha-Kohen. Przypuszczalnie wtedy powstał cmentarz oraz wzniesiono drewnianą synagogę.

W 1857 r. Wolbórz zamieszkiwało 270 Żydów, co stanowiło 19% wszystkich mieszkańców. Był wśród nich kupiec, 4 sklepikarze, krawiec, 2 garbarzy oraz piekarz i rzeźnik. W 1897 r. w mieście żyło 437 Żydów, stanowiąc 26% ogółu mieszkańców.

W 1921 r. w Wolborzu mieszkało 443 Żydów – 20% ogółu mieszkańców. Funkcje rabina pełnił najpierw Chaim Baruch Dembiński, a gdy odszedł na stanowisko rabina w Tuszynie, rabinem Wolborza został jego syn Jechiel Simcha Dembiński. W 1928 r. spłonęła stara drewniana synagoga. Społeczność żydowska w mieście nie wykazywała znacznej aktywności kulturalno-oświatowej. Funkcjonowały jedynie chedery. W 1939 r. w Wolborzu mieszkało ok. 250 Żydów.

Podczas II wojny światowej we wrześniu 1939 r. Wolbórz został zbombardowany przez niemieckie lotnictwo, w wyniku czego zniszczeniu uległa większość domów. Niemcy zajęli miasto 5 września 1939 roku. Podczas bombardowania wielu mieszkańców uciekło, jednak po zajęciu Wolborza przez wojska niemieckie większość powróciła. W mieście znaleźli się także uchodźcy z innych miejscowości, w tym rabin Tuszyna (były rabin Wolborza) Chaim Baruch Dembiński; łącznie w Wolborzu schronienia szukało ok. 190 osób. Łącznie w 1940 r. w mieście znajdowało się 436 wyznawców judaizmu

Początkowo sytuacja ludności żydowskiej była relatywnie znośna. Niemcy utworzyli getto, jednak nie było ono ogrodzone. Żydzi mieli możliwość kontaktowania się z Polakami, co pozwalało zapewnić żywność i opał na zimę. Istniał jednak wymóg uczestnictwa w ciężkich robotach. W październiku 1942 r. Niemcy wywieźli ponad 400 Żydów do getta w Piotrkowie Trybunalskim, a następnie do ośrodka zagłady w Treblince. Wojnę przeżyło jedynie 20 przedstawicieli przedwojennej żydowskiej społeczności Wolborza.

Cmentarz wolborskich żydów założony został w 1862 r. i zajmował powierzchnię 0,42 ha. Znajdował się na południowy-wschód od granic miasta. Ostatni pochówek odbył się prawdopodobnie w 1943 roku.

Dzisiaj trudno rozpoznać to miejsce. Zachował się jedynie zarys kamiennego muru otaczającego kirkut. Podczas II wojny światowej hitlerowcy zdewastowali cmentarz. Później na jego terenie wykopano doły, zaś resztki macew zniknęły prawdopodobnie w latach 80. i 90. XX wieku. Niemniej miejsce to, znajdujące się w liczącym blisko 40 lat lasku, jest jeszcze nadal wyraźnie rozpoznawalne, wyróżnia się także na zdjęciu satelitarnym. Co ciekawe, w bardzo bliskim sąsiedztwie cmentarza żydowskiego, wg niektórych starych map (np. z 1915 r.), znajdował się jakiś cmentarz chrześcijański (prawdopodobnie ewangelicki), ale obecnie nie ma po nim  nawet śladu.

Synagoga w Wolborzu (ul. Łąkowa 4) została wybudowana w drugiej połowie XIX w. Podczas II wojny światowej Niemcy zdewastowali synagogę. Po wojnie opuszczony budynek przebudowano na mieszkania.